Jak choroby wpływają na przyswajanie energii z pokarmów?

Jakiś czas temu omawiałem w kilku artykułach kwestie zmiany sylwetki, przedstawiając proste zasady, dzięki którym niemalże każdy będzie w stanie schudnąć lub przytyć – w zależności od swojego celu. W artykule „Nie mogę schudnąć... Nie mogę przytyć (…)”, zaznaczyłem, że wyjątkami od ogólnie przyjętych zasad, mogą być osoby cierpiące na jakieś poważne / rzadkie choroby. Dzisiaj, wspomagając się wiedzą sztucznej inteligencji, przedstawię Wam pokrótce przede wszystkim możliwe przyczyny „niemożliwości” przytycia. Użyłem przed chwilą cudzysłowu, gdyż wciąż uważam, później przedstawione czynniki, za trudności, a nie całkowite przeszkody. (Na końcu artykułu podam również przykłady zaburzeń hormonalnych sprzyjających przybieraniu na wadze.)

Jestem niemal pewien, że nie znajdziecie drugiego takiego artykułu, który zawierałby w sobie tak dużo bardzo ważnych i trudnych do znalezienia danych, skondensowanych w pigułce.

W większości przypadków problem będzie sprowadzał się do nieprawidłowego wchłaniania/ niemożności trawienia makroskładników pokarmowych, takich jak białka, węglowodany i tłuszcze. Może to skutkować brakiem lub ograniczeniem wchłaniania energii z pokarmu. Makroskładniki te są głównymi źródłami energii dla organizmu, a ich trawienie jest kluczowe dla przyswojenia energii z pożywienia. Jeśli organizm nie jest w stanie strawić wspomnianych makro, nie jest w stanie wykorzystać energii, którą one zawierają.

Poniżej lista (prawdopodobnie) najczęstszych przyczyn:

Infekcje jelitowe (10-20% populacji) - infekcje bakteryjne, wirusowe lub grzybicze, które mogą uszkodzić nabłonek jelitowy, co może prowadzić do zmniejszenia zdolności do wchłaniania składników odżywczych, w tym kalorii. Zmniejszone wchłanianie może spowodować niedobory składników odżywczych, co z kolei może prowadzić do utraty masy ciała.

Zespół jelita drażliwego (10-15%) - zaburzenia motoryki i funkcji jelit, które nie powodują bezpośrednio zaburzeń wchłaniania kalorii. Wielu pacjentów z IBS ma normalną wagę lub nawet nadwagę. Jednak u niektórych pacjentów IBS może wpłynąć na sposób odżywiania i jakość diety. Niektórzy pacjenci mogą unikać pewnych pokarmów, które nasilają objawy IBS, co może prowadzić do ograniczenia spożycia pewnych składników odżywczych i kalorii. Na przykład unikanie produktów mlecznych ze względu na nietolerancję laktozy może prowadzić do niedoborów wapnia i witaminy D. Ponadto niektórzy pacjenci z IBS mogą mieć zaburzenia motoryki jelit, które wpływają na tempo trawienia i wchłaniania pokarmów. W skrajnych przypadkach, osoby z ciężkim IBS i biegunką, mogą doświadczać utraty płynów i elektrolitów, co może prowadzić do odwodnienia i utraty masy ciała.

Zakażenia pasożytnicze (w Europie 10-15%) - zakażenia pasożytnicze mogą wpływać na przyswajanie energii na kilka sposobów... Pasożyty żyjące wewnątrz organizmu gospodarza, kradną składniki odżywcze, w tym kalorie, z jedzenia, które zjadł gospodarz. W niektórych przypadkach pasożyty mogą powodować uszkodzenia nabłonka jelitowego, co może prowadzić do zmniejszenia wchłaniania składników odżywczych, w tym kalorii. Pasożyty mogą również wywoływać reakcje zapalne, które wpływają na metabolizm i mogą prowadzić do zmniejszenia masy ciała. 

Choroby nerek (5-10%) - mogą wpływać na przyswajanie energii z pożywienia, ponieważ nerki pełnią ważną rolę w regulacji metabolizmu i wydalaniu substancji toksycznych z organizmu. W przypadku chorób nerek, takich jak przewlekła niewydolność nerek, procesy metaboliczne mogą ulec zaburzeniu, co może wpłynąć na wykorzystanie energii z pożywienia.

Niewydolność serca (2-3%) - może wpłynąć na przyswajanie energii na wiele sposobów, ponieważ serce jest jednym z głównych organów odpowiedzialnych za transportowanie tlenu i składników odżywczych do tkanek organizmu. Jeśli serce nie działa prawidłowo, może to prowadzić do niedotlenienia tkanek i zaburzeń w metabolizmie, co może wpłynąć na przyswajanie energii. Ponadto, osoby z niewydolnością serca często doświadczają zmęczenia i osłabienia, co może wpłynąć na ich poziom aktywności fizycznej i spalanie kalorii.

Choroba Hashimoto (1-2% populacji, z większym występowaniem u kobiet) - choroba autoimmunologiczna, w której organizm atakuje tarczycę, prowadząc do niedoczynności tarczycy, która może wpłynąć na metabolizm i wchłanianie składników odżywczych, w tym kalorii.

Choroby wątroby (1-2% populacji) - mogą mieć różny wpływ na przyswajanie energii i stan odżywienia, w zależności od rodzaju choroby i jej zaawansowania. Przykładowo, w ostrym uszkodzeniu wątroby lub marskości wątroby, mogą występować zaburzenia metabolizmu i wchłaniania składników odżywczych, co może prowadzić do niedożywienia.

Celiakia (0,1% do 1%) - choroba autoimmunologiczna, w której organizm nie toleruje glutenu, białka znajdującego się w pszenicy, żyta i jęczmieniu, co prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelit i utrudnienia wchłaniania składników odżywczych.

Przewlekłe zapalenie jelit (dotyczy 0,3-0,5% populacji) - choroba zapalna jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego, może prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej jelit i utrudnienia wchłaniania składników odżywczych.

Zespół Sjögrena (0,2-0,4% populacji) - choroba autoimmunologiczna, która prowadzi do uszkodzenia gruczołów wydzielania zewnętrznego, w tym ślinianek, utrudniając trawienie i wchłanianie pokarmu, w tym kalorii.

Cystyczna fibroza (0,04% do 0,05%) - choroba genetyczna, która powoduje produkcję gęstego śluzu, który utrudnia wchłanianie pokarmów.

Mukowiscydoza (0,01% populacji) - choroba genetyczna, która wpływa na wiele narządów, w tym na układ trawienny. Mukowiscydoza jest spowodowana mutacją w genie CFTR, co powoduje zaburzenie produkcji śluzu i płynów w ciele, w tym w jelicie cienkim, co może prowadzić do problemów z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych.

Zapalenie trzustki (0,005% do 0,035%) - zapalenie trzustki, które może prowadzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania pokarmów.

Używanie niektórych leków - niektóre leki, takie jak antybiotyki lub leki przeciwpadaczkowe, mogą wpłynąć na wchłanianie pokarmów. Antybiotyki i leki przeciwpadaczkowe nie wpływają bezpośrednio na nieprzyswajanie kalorii. Jednakże mogą powodować pewne skutki uboczne, które wpływają na apetyt, przemianę materii i absorpcję składników odżywczych, co może wpłynąć na bilans kaloryczny organizmu. Na przykład, antybiotyki mogą zaburzać równowagę flory bakteryjnej jelitowej, co może wpłynąć na proces trawienia i wchłaniania składników odżywczych, a w konsekwencji na metabolizm. Niektóre antybiotyki mogą również powodować nudności, wymioty lub biegunkę, co może wpłynąć na apetyt i spożycie pokarmów. Leki przeciwpadaczkowe z kolei mogą wpływać na apetyt i metabolizm, co może wpłynąć na bilans kaloryczny. Niektóre leki przeciwpadaczkowe, takie jak kwas walproinowy, mogą powodować przyrost masy ciała. Inne leki przeciwpadaczkowe, takie jak topiramat, mogą powodować utratę apetytu i prowadzić do spadku masy ciała.

Zaburzenia flory bakteryjnej jelit - zaburzenia flory bakteryjnej jelit mogą wpłynąć na trawienie i wchłanianie pokarmów. Nasz skład mikrobioty mogą zaburzać m.in. antybiotyki (zabijają nie tylko szkodliwe bakterie, ale także pożyteczne bakterie jelitowe), nieprawidłowa dieta (uboga w błonnik i prebiotyki, które są niezbędne dla rozwoju i funkcjonowania flory bakteryjnej), stres (może wpływać na funkcjonowanie układu pokarmowego i skład mikrobioty jelitowej), cukrzyca, choroba Crohna, zespół jelita drażliwego (IBS), choroby autoimmunologiczne, choroby nerek i wątroby.

Jak wspomniałem na początku artykułu, organizm może mieć trudności z przyswajaniem poszczególnych makroskładników. Można dokonać orientacyjnego podziału, że na trawienie białek mają wpływ: Celiakia, Choroba Leśniowskiego-Crohna, Zespół złego wchłaniania białka, Zespół nerczycowy, Choroba autoimmunologiczna trzustki. Na trawienie tłuszczy: Cholestaza, Celiakia, Mukowiscydoza, Choroba trzewna, Zespół złego wchłaniania tłuszczów. Węglowodanów: Celiakia, Zespół złego wchłaniania węglowodanów, Cukrzyca (1 i 2), Niedobór laktazy.

Choroby sprzyjające tyciu:

- Cukrzyca (7,8%): Cukrzyca to zaburzenie hormonalne charakteryzujące się nieprawidłowym przetwarzaniem glukozy w organizmie. U osób z cukrzycą typu 2, organizm jest oporny na insulinę, co oznacza, że trzustka musi wydzielać większe ilości insuliny, aby utrzymać poziom glukozy we krwi na właściwym poziomie. W konsekwencji organizm może przetwarzać mniej glukozy na energię, a nadmiar glukozy może być magazynowany w postaci tłuszczu.

- Zespół policystycznych jajników (PCOS) (5-10%): PCOS to zaburzenie hormonalne, które charakteryzuje się występowaniem wielu małych torbieli w jajnikach u kobiet, a także nieprawidłowymi stężeniami hormonów, takich jak estrogen, progesteron i testosteron. Osoby z PCOS często mają oporność na insulinę, co może prowadzić do nieprawidłowego przetwarzania glukozy i magazynowania tłuszczu.

- Niedoczynność tarczycy (1-2% populacji ogólnej): Niedoczynność tarczycy to zaburzenie hormonalne, które polega na niedostatecznej produkcji hormonów tarczycy przez tarczycę. Niskie stężenia hormonów tarczycy w organizmie mogą prowadzić do spowolnienia tempa przemiany materii, co oznacza, że organizm spala mniej kalorii, niż powinien, co może prowadzić do przyrostu masy ciała.

- Choroby przysadki mózgowej (0,004% - 0,006%): Choroby przysadki mózgowej to grupa zaburzeń hormonalnych, które powodują nadprodukcję lub niedobór hormonów przysadki mózgowej. Hormony te kontrolują wiele funkcji metabolicznych organizmu, w tym przemianę materii i przyswajanie energii. Zaburzenia hormonalne przysadki mózgowej mogą prowadzić do zaburzeń w metabolizmie glukozy i tłuszczów, co może wpłynąć na przyswajanie kalorii.

Ważna informacja na podsumowanie:

Uśredniając różne dane, żadna z wymienionych chorób, nie powinna zmniejszać wchłaniania energii z pożywienia bardziej niż w 30%.

Według danych sztucznej inteligencji najbardziej utrudniającą wchłanianie kalorii z pożywienia chorobą jest celiakia (do 30%). Infekcje jelitowe, zakażenia pasożytnicze i zapalenie trzustki mogą zmniejszyć wchłanianie kalorii i składników odżywczych o około 10-15%. W przypadku chorób nerek, niewydolności serca, chorób wątroby, mukowiscydozy i cystycznej fibrozy, wpływ na wchłanianie kalorii i składników odżywczych jest zwykle zróżnicowany i zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz indywidualnego przypadku, ale ogólnie rzecz biorąc, ich wpływ na wchłanianie kalorii wynosi około 10-20%. W przypadku zespołu jelita drażliwego, choroby Hashimoto, przewlekłego zapalenia jelit i zespołu Sjögrena, wpływ na wchłanianie kalorii i składników odżywczych jest zwykle minimalny lub nieznaczny.